Περί ευδαιμονίας…

Σύμφωνα με τον Έλληνα φιλόσοφο Επίκουρο, ο απώτατος στόχος της ζωής είναι η ευδαιμονία, η οποία για να επιτευχθεί κατά τον ίδιο, απαιτεί την αναζήτηση της τέρψης και την αποφυγή του πόνου. Η συγκεκριμένη ηθική φιλοσοφία ονομάζεται ηδονισμός.

Ας μη γελιόμαστε…η πραγμάτωση της ευδαιμονίας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Συχνά, φαίνεται ότι όσο προσπαθούμε να την αδράξουμε, αυτή με μαεστρία γλιστρά μέσα από τα χέρια μας. Χαρακτηριστικά, όπως έχει επισημάνει και ο συγγραφέας Τσάρλς Πέρσυ Σνόου, «Η αναζήτηση της ευδαιμονίας είναι γελοία φράση. Αν αναζητάτε την ευδαιμονία, δεν πρόκειται να την βρείτε ποτέ».

Θεωρώ ότι αρκετοί από εμάς συμφωνούμε με τα λεγόμενα του και μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να αναλώνεται με σκέψεις του τύπου «τι είναι ευτυχία». Θα σας φέρω ως παράδειγμα τον εαυτό μου.

Λίγους μήνες πριν την εμφάνιση της πανδημίας στη χώρα μας, είχα την τύχη να βρεθώ στην ορεινή Φωκίδα για μερικές περιπλανήσεις. Η αλήθεια είναι ότι λατρεύω τα ταξίδια και μου αρέσει να εξερευνώ τη χώρα μας. Παρ’ όλ’ αυτά, η συγκεκριμένη εξόρμηση είχε κάτι το απρόσμενο. Τις πρώτες μου ώρες στο αυτοκίνητο, οδεύοντας προς το σαλέ που θα μας φιλοξενούσε στο Μαλανδρίνο, με έτρωγε η έγνοια για το πόσο ευτυχισμένος νιώθω σαν άνθρωπος. Διερωτώμουν… «Απολαμβάνω όσο θα έπρεπε το ταξίδι αυτό;». Η σκέψη αυτή είχε βγάλει ρίζες στο νου μου την πρώτη ημέρα, με αποτέλεσμα να είμαι συνεχώς ανήσυχος και να «χαλάσω την ζαχαρένια μου». Λόγου χάριν, περνούσαμε από την τεχνητή λίμνη Μόρνου και δε μπορούσα να θαυμάσω την ομορφιά των νερών της, αλλά ούτε τη χλωρίδα και την πανίδα όλης της περιοχής.

Τελικά, μετά από αρκετή σκέψη το επόμενο πρωί, αποφάσισα ότι θα έβαζα ένα τέλος στην ανάλυση των αισθημάτων μου. Αυτό ναι μεν προϋπόθετε ισχυρή θέληση, αλλά σταδιακά έμαθα να στρέφω την προσοχή μου προς τα έξω, χωρίς να «τρώγομαι» με τον εσωτερικό μου κόσμο. Έτσι, τις επόμενες μέρες μεταβαίνοντας στο χωριό του Αθανάσιου Διάκου, στην πανέμορφη Ναύπακτο και στο Καρπενήσι, είχα κατακτήσει αυτή την τέχνη. Περνούσα τις ημέρες χαζεύοντας τα βουνά, τις πεδιάδες, τη θάλασσα, τις λίμνες και γενικότερα όλη την ομορφιά που μας δωρίζει απλόχερα η μητέρα Φύση.

Μέσα στην όλη αυτή «τρικυμία» του μυαλού, πήρα ένα μάθημα, το οποίο μετέπειτα ανακάλυψα πως περιγράφει θαυμάσια ο Άγγλος φιλόσοφος Τζώαν Στιούαρτ Μιλ: «Όποτε αναρωτιόμαστε αν είμαστε ευτυχείς, παύουμε πάραυτα να είμαστε ευτυχείς». Μετά από αρκετή έρευνα στα αποφθέγματα του Μιλ (η αλήθεια είναι πως έχω μια «τρέλα» με την φιλοσοφία), διαπίστωσα ότι προς την ίδια κατεύθυνση κινούταν και ο Τζέρεμυ Μπένθαμ. Ο συγκεκριμένος, τυγχάνει να είναι νονός του Μιλ και ορκισμένος ηδονιστής. Μάλιστα, είχε φτάσει σε σημείο να διατυπώσει τον αλγόριθμο της ευτυχίας, όπου την εξίσωνε με την απόλαυση και πίστευε ότι για μια ευτυχισμένη ζωή, απαιτείται η απόλαυση να υπερβαίνει τον πόνο.

Έτσι, βάσει της συγκεκριμένης θεωρίας, ο βαφτισιμιός του, Μιλ, προσπάθησε μα εφαρμόσει τις αρχές του. Μπορεί στα 20 του να βίωσε την κατάθλιψη και η υπερ-λογική προσέγγιση του Μπένθαμ, να μην τον βοήθησε να βγει από το αδιέξοδο της νόσου, ωστόσο στο πλευρό του βρέθηκε η ποίηση του Γουίλιαμ Γουορντστγουόρθ, η οποία αποτέλεσε το «φάρμακο» που χρειαζόταν ο νους του.

Με αυτόν τον τρόπο, έφτασε στο σημείο να αναθεωρήσει τις απόψεις του περί ευδαιμονίας και κατέληξε στο εξής πόρισμα: «Ευτυχισμένοι είναι μόνο όσοι εστιάζουν τον νου τους σε κάποιο αντικείμενο πέραν της δικής τους ευτυχίας, όπως την ευτυχία των άλλων, στην βελτίωση της ανθρωπότητας, ακόμη και σε μία τέχνη η αναζήτηση. Εστιάζοντας σε κάτι άλλο, βρίσκουν την ευδαιμονία αυτομάτως».  Αυτή του λοιπόν η θεωρία, συνοψίζεται στην έννοια του παραδόξου του Ηδονισμού.